Pessimisme anno nu

Onderbewuste expressie van een crisis

Ik zal nu twee facetten in de kunst beschrijven die direct verbonden zijn aan de actualiteit. Actuele kunst als een graadmeter voor cultuur en conjunctuur. Deze eerste is pessimisme, het volgende blog wordt optimisme. Het klinkt als de ‘gevoelstemperatuur’ van een tijdperk.

In de jaren dertig van de vorige eeuw was de beurskrach op Wallstreet het begin van wat we ‘de grote depressie’ zijn gaan noemen. De hele westerse wereld verkeerde in chaos en grote armoede. Er was geen werk, geen inkomen en alleen liefdadigheid hield de gemeenschap bij elkaar. Het was een periode tussen twee wereldoorlogen, het Interbellum. Ook dat tekent de politieke instabiliteit en de gevolgen daarvan. Voor een kunstenaar was er geen droog brood te verdienen: geen opdrachtgevers en geen kopers. Maar kunst laat zich niet sturen door een geldstroom, zij volgen hun eigen drang naar verbeelding. Een zekere puurheid is dan het gevolg als je gewoon schildert om het schilderen. L’art pour l’art uit bittere noodzaak. En wat is dan het resultaat?

Het was een tijd waarin kunstenaars op allerlei manieren zochten naar een nieuwe beeldtaal. Het kubisme en abstracte werd breed geëxperimenteerd.  Namen als Zadkine en Kandinsky zijn bekende voorbeelden van deze nieuwe experimentele expressie.
Naar mijn indruk is deze periode toch overheersend somber, soms ronduit depressief. Zoeken naar nieuwe expressie betekent nog geen enthousiast optimisme. Ik denk dat de icoon van dit tijdperk het schilderij is van Grant Wood: een ouder echtpaar sombert over de karige oogst en het zware werk. Het leven lijkt zinloos, zelfs in de nieuwe wereld van Amerika.

Ook tijdgenoot Charley Toorop reken ik tot de pessimisten. Haar onderwerpen en figuren zijn streng en somber.Zij heeft een prachtige toets in de bijna gestileerde portretten, echte karakters komen goed uit de verf. Maar hun blik verraad weinig vreugde.

Wat zegt dit pessimisme over onze tijd, anno 2017 met opnieuw een wereldwijde economische en politieke crisis. Deze trekt diepe sporen in het vertrouwen in de overheid, banken, veiligheid en zorg. Financieel moeten culturele instellingen bezuinigen of sluiten. Ook onze actuele kunst tekent de chaos en de onzekerheid. Enorm veel expressie, maar met de uitdrukking van bezorgdheid. Daarmee is kunst meer dan een individuele artistieke expressie. Kunst is anders dan Facebook: het reflecteert ons echte innerlijk. De invloed van de tijdgeest is groter dan wij denken. Kunstenaars zijn net mensen.

 

 (wordt vervolgd, by KARL©)

Charley Toorop

Charlie Toorop (1891-1955) maakte beide wereldoorlogen en de economische crisis bewust mee. Hoewel ze een grote ontwikkeling maakte in haar stijl en thema's is het onmiskenbaar een echte 'Toorop' als de gezichten op somber staan.

De grote depressie: made in USA

Grant Wood - American Gothic (1930)
De icoon van de Great Depression, een topstuk van een tijdperk.

 

Edward Hopper - Room in New York City (1932)

Hij schreef in 1939: "So much of every art is an expression of the subconscious that it seems to me most of all the important qualities are put there unconsciously, and little of importance by the conscious intellect." Het onbewuste overheerst in de expressie. Onbewuste eenzaamheid, zinloosheid, bezorgd.


Reactie schrijven

Commentaren: 0